De laatste adem

Een vrouw gaat buiten de kwallennetten zwemmen in een Australische zee. Een man kajakt in zijn eentje een wildwaterrivier af, die nog nooit eerder door iemand is bedwongen. Prins Friso skiet off-piste in een lawinegebied. Een man probeert een selfie te maken met een grizzlybeer.

Als je het internet afstruint, kom je genoeg voorbeelden tegen van mensen die risico’s nemen, tijdens verre reizen of met extreme sporten, en het niet kunnen navertellen. Ze overschrijden de grenzen van hun eigen lichaam. En dat kan op nogal wat manieren. Gevaarlijke dieren (of dat nou kwallen zijn of beren), onderkoeling, verdrinking, hoogteziekte, lawines, warmtestuwing, een val van grote hoogte, caissonziekte, malaria, uitdroging… houd daar maar eens allemaal rekening mee als je op reis gaat en op zoek bent naar stoere avonturen om thuis aan je vrienden te kunnen vertellen.

 

Wat gebeurt er eigenlijk met je als je je lichaam aan deze gevaren blootstelt? Over de fysiologie achter deze grenzen gaat het boek De laatste adem (2002) van Peter Stark. Tien verhalen over mensen die hun leven in de waagschaal stellen en die daardoor formidabel in de problemen komen. Soms overleven ze het ternauwernood, vaker niet. (Het treurigste voorbeeld was een man wiens skelet 6 jaar na overlijden pas werd gevonden.)

De verhalen op zich zijn al het lezen waard: in een paar pagina’s wordt de achtergrond van de persoon geschetst en krijg je (meestal) sympathie voor de persoon en begrip voor de drijfveren. (De uitzondering was het pasgetrouwde stel, bij wie het huwelijk al tijdens de wittebroodsweken op de klippen leek te lopen.) Het gevolg is dat je bij ieder van de tien hoofdstukken niet kunt stoppen met lezen en intens hoopt dat het goed komt. Wat dus meestal niet gebeurt. En dat maakt het boek extra spannend.

Het boek is niet alleen spannend, maar ook interessant, in ieder geval als je een beetje geïnteresseerd bent in de menselijke fysiologie. Het beschrijft niet alleen hoe de hoofdpersonen hun doodsstrijd ervaren, maar ook wat er in hun lichaam allemaal gebeurt. Hoe reageert je lichaam op een vochtverlies van 10%? En hoeveel vocht kun je eigenlijk verliezen, voordat je doodgaat? Hoe neemt een malariaparasiet je lichaam in beslag? Wat moet je doen als je net van een rotswand te pletter bent gevallen – vooropgesteld dat je nog leeft en bij bewustzijn bent natuurlijk – en wat absoluut niet? (Hint: in de meeste gevallen moet je kalm blijven. Iets dat gezien de omstandigheden meestal héél moeilijk is.)

 

Gaandeweg kom je er ook nog achter dat er een wetenschappelijke verklaring is voor de wederopstanding van Christus, en vraag je je af wanneer er eindelijk een vaccin wordt ontwikkeld tegen malaria – want die dure malariapillen zijn voor een maandenlang backpackende student niet echt te betalen. (Maar als je dat niet kunt betalen, moet je dan wel op reis gaan naar malariagebied?)

 

Tijdens het lezen van de verhalen vergaat je de lust om enge dingen te doen. Maar het is ook goed om je tijdens het lezen te realiseren wat er nu eigenlijk misgaat. Hoe is de hoofdpersoon in deze situatie gekomen en was dit te voorkomen geweest?

Dan vallen een paar dingen op.

1. Het slachtoffer is vaak alleen

Een zakenman die solo langs een rotswand omhoog klimt. Een leraar die in zijn eentje op zoek gaat naar een oud schipwrak. Een eenzame chauffeur van wie de auto vast komt te zitten in de sneeuw.

Als de zakenman niet alleen had geklommen, hadden hij en zijn partner elkaar kunnen zekeren. De duiker had een maatje gehad die ook een oog op de zuurstofmeter had kunnen houden. Maar samen zijn met iemand is geen garantie voor overleven. Je kunt je reisgenoot wel meeslepen naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis, maar als dat ziekenhuis op 3 dagen reizen ligt, ben je nog te laat. En als je met zijn allen vastzit in een sneeuwstorm op 7.500 meter hoogte, dan kun je nog niets, want de enige remedie tegen hoogteziekte is afdalen.

 

2. Het slachtoffer had niet genoeg voorzorgsmaatregelen genomen

Nog even los van een maatje, is het verstandig om ook andere dingen mee te nemen op reis. Malariapillen als je naar malariagebied gaat. Vitamine-C-supplementen tijdens een lange zeereis. Een lawine-airbag als je off-piste gaat skiën. Of een Gamow bag als je de hoogte in gaat.

Ook dit is natuurlijk geen garantie voor succes en kan zelfs schijnzekerheid geven. Neem je meer risico’s op je snowboard als je weet dat je toch een lawine-airbag in je tas hebt? Stel je voor dat je net een malariaparasiet treft die resistent is tegen de werkende stof in de pillen? En een telefoon om hulp in te roepen kan natuurlijk kapot zijn of geen bereik hebben.

 

3. Het slachtoffer had belangrijke adviezen in de wind geslagen

Je kunt niet alles weten. Als je niets over de flora en fauna van Australië weet, hoe kun je je dan voorbereiden op al die giftige dieren daar? Verwacht je echt dat je tijdens een wielerwedstrijd door de hitte van je fiets dondert?

Jij misschien niet, omdat je meer bezig bent met de highlights van een gebied of je fietstraining. Maar anderen wel. Een GGD-arts, je coach, een voorzichtiger aangelegde echtgenoot. En nee, het is niet leuk om dan maar niet te zwemmen in een aanlokkelijk stukje zee, of om twee weken eerder naar een gebied te gaan om te acclimatiseren terwijl je dat eigenlijk niet kunt betalen. Maar het kan je leven redden.

 

4. Het slachtoffer ging bewust over zijn eigen grenzen heen

Als je je hebt voorbereid op een duik van 30 meter diepte, ga dan niet verder. Als je niet meer kunt fietsen van de hitte, is dat misschien een goed moment om te stoppen. Veel slachtoffers in de verhalen vielen omdat de personen wel een plan hadden, maar daarvan afweken omdat ze er toch bijna waren. Nog een kléín beetje verder.

Maar er viel ook een man te pletter, terwijl hij juist had bedacht dat hij de volgende move langs de klimwand niet ging maken – te riskant. Hij kon de weg terug niet meer vinden.

 

5. De situatie is kut, maar hoe ga je ermee om?

De meeste mensen in de verhalen waren nog niet direct dood. Of de dood deed slechts langzaam zijn intrede. Hoe de slachtoffers (en hun omgeving) op het ongeluk reageerden, was dan cruciaal. Het is goed om te weten dat je bij een koortsaanval in de tropen direct een arts moet opzoeken – na een hondenbeet trouwens ook. Dat je het best zo veel mogelijk kleding aan kunt houden als je zonder water verdwaald bent in de woestijn. Dat je bedolven onder een lawine het beste kunt mediteren om je ademhaling maar onder controle te krijgen. En dat je na een val van grote hoogte zo stil mogelijk moet blijven liggen, want er is van binnen dan van alles kapot.

De mensen in dit boek die het overleefd hebben, hebben dit uitsluitend gedaan omdat zijzelf of mensen om hen heen – betrokkenen of artsen – wisten hoe ze moesten handelen. Mocht je dus, alleen of in een groep, zo’n riskante ondernemen willen starten, begin dan met het volgen van een relevante overlevingscursus. En laat je selfiestick alsjeblieft thuis.

Leave a comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

%d bloggers like this: